Yeşil Binalar Pazarı ve Sürdürülebilir Finansman Araçlarının Dönüştürmede Gücü

Doç. Dr. Duygu ERTEN, AIA, PE
Yeşil Konut Platformu Başkanı
AB Taksonomi Komitesi Üyesi (2019-2021)


Sürdürülebilir finans, çevresel, sosyal ve yönetiÅŸim (Environmental, Social and Governance-ESG) kriterlerini iÅŸ veya yatırım kararlarına entegre eden her türlü finansal hizmeti ifade eder.
• Geleneksel finans yatırım kararlarını finansal verilere göre alırken sürdürülebilir finans ile yatırımların ve kredilerin çevresel ve sosyal risk ile fırsatlar açısından deÄŸerlendirilmesi ve finansal olmayan verilerin göz önünde bulundurulması esastır. Sürdürülebilir finans, karbon nötr ve sürdürülebilir bir dünyaya geçiÅŸi teÅŸvik etmede kilit bir rol oynamaktadır; zira finansal kaynaklar olmadan ulusal ve uluslararası iklim hedeflerinin gerçekleÅŸtirilmesi mümkün deÄŸildir.
• Ä°klim deÄŸiÅŸikliÄŸi hedefleri çerçevesinde, iÅŸletmeler, kaynak verimliliÄŸine, saÄŸlıklı ekosistemlere öncelik veren ve döngüsel ekonomiyi destekleyerek sürdürülebilir uygulamaları benimsemeye, ve çevresel performanslarını iyileÅŸtirip, ekolojik ayak izlerini azaltmaya teÅŸvik edilmektedir.
• ÖrneÄŸin, Avrupa’da finans kuruluÅŸlarının önde gelen isimleri, küresel olarak tüm finansmanın «sürdürülebilir» olması gerektiÄŸini vurgulamıştır.
• Paris AntlaÅŸması Madde 2.1(c) ile de tüm finansal akışların emisyonları azaltacak ve iklim deÄŸiÅŸikliÄŸine dirençliliÄŸi artıracak ÅŸekilde yönlendirilmesi hedeflenmektedir.
Dünyada sürdürülebilir finans araçları ile saÄŸlanan finansman miktarı 2016 yılındaki 100 milyar dolardan 2022 yılında 1,3 trilyon dolara ulaÅŸmıştır.
Uluslararası Finans Kurumu (IFC)’ye göre sürdürülebilir finansın önemli oyuncuları olan finansal aracılar toplu olarak yeÅŸil geçiÅŸin itici gücü olabilir. Bankalar konut alıcılarına yeÅŸil mortgage, geliÅŸtiricilere yeÅŸil inÅŸaat kredileri ve eski binaların kademeli olarak yeÅŸil renovasyonu ve güçlendirilmesi için bina sahiplerine sürdürülebilirlikle baÄŸlantılı finansman gibi özel ürünler sunabilir.
Bankalar aynı zamanda, çelik, çimento ve cam ÅŸirketleri gibi tedarik zincirindeki emisyon yoÄŸun sektörlere geçiÅŸ finansmanı da sunabilirler. Türkiye’de yeÅŸil sertifikalı binalar için düzenleyici teÅŸvikler yaratılırsa, politikalar finansal aracılara yardımcı olabilir, ancak finansal aracıların kendileri de ürün inovasyonu ile bu geçiÅŸi saÄŸlayabilir. Bu doÄŸru yapılırsa, daha sonra bu ürünleri piyasalarda kendi yeÅŸil tahvil ihraçları ile finanse ederek sermaye piyasalarına ve kurumsal yatırımcılara eriÅŸebilirler.
Avrupa BirliÄŸi (AB) ’nin sürdürülebilir finans alanındaki en temel düzenlemeleri:
AB Taksonomisi (The EU Taxonomy)
Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Direktifi (Corporate Sustainability ReportingDirective)
Sürdürülebilir Finans Raporlama Direktifi (Sustainable Finance Disclosure Regulation) olarak özetlenebilir.
Taksonomiler ve yeÅŸil bina sertifikaları, bu geçiÅŸe öncülük eden finansal aracıların baÅŸarısının merkezinde yer alır. Varlık düzeyinde, borçlu düzeyinde, yeÅŸil bir mortgage, ortaya çıkan evin veya binanın gerçekten yeÅŸil olmasına dayanması gerekir. Bir binaynın yeÅŸil olduÄŸunu bilmenin yolu, YES-TR, LEED, EDGE, BREEAM gibi bir sertifikasının olması. Sertifikaya dayalı verilen finans için taksonomiler, tahvil satın alan yatırımcılara, fonların gerçek iklim faydaları saÄŸlayan yeÅŸil binalar için kullanılacağına dair güvence vermek için eÅŸit derecede önemlidir. Burada, finansal aracılar tarafından ürün geliÅŸtirme ile finansal piyasalardaki binaların ve taksonomilerin sertifikasyonuna iliÅŸkin bazı küresel, bölgesel ve yerel standartlar arasında bir etkileÅŸim var.
IFC, Türkiye gibi geliÅŸmekte olan piyasalardaki perakende ve ticari bankalara biraz daha düÅŸük bir faiz oranıyla finansman olanakları tanıyarak, müÅŸterileri için daha düÅŸük fiyatlarla yeÅŸil ipotekler sunmalarına olanak tanıma potansiyeline sahip. Bu, baÅŸlangıçta gerçek ve algılanan engellerin üstesinden gelen bir teÅŸvik yaratır. Maliyetler ve sorunlar daha iyi anlaşıldığında, daha fazla farkındalık ve tabii ki finansal destek saÄŸlandığında, piyasalar kolayca sürdürülebilir inÅŸaatı finanse etmeye geçer.
Dünyada yaygın olarak bu model kullanılmaktadır. ÖrneÄŸin Romanyada ve Kolombiya’da 2010’ların başında bir elin parmakları kadar yeÅŸil sertifikalı bina varken ÅŸimdi binlerce olmasının nedeni yeÅŸil mortgage’dır. Daha düÅŸük maliyetli ve köy evleri benzeri konutlar için devlet sertifika maliyetine karşılayacak destekler vermelidir.

Mart 2024’de Paris’de katıldığım tüm yaÅŸam döngüsü karbonu panelinde bütün ülkelerde eÄŸilimin, bir binanın tüm yaÅŸam döngüsü boyunca karbonun deÄŸerlendirilmesine yönelik olduÄŸunu bir çok ağızdan duydum. Bu yaklaşım ise birçok faktöre baÄŸlı olacaktır. Mesela binanın nerede inÅŸa edildiÄŸi, binanın türü, yürüyerek eriÅŸilip eriÅŸilemeyeceÄŸi, kullanılan malzemeler ve malzemelerin üretimi sırasında çıkan emisyonlar. Çimento gibi bu hammaddelerin üretim süreçlerinin karbondan arındırılması doÄŸası gereÄŸi zordur çünkü bu sadece kullanılan enerji meselesi deÄŸildir. Bu karbonsuzlaÅŸtırmayı kolaylaÅŸtıran yeÅŸil hidrojen ve karbon yakalama ve depolama gibi teknolojilerin finansmanı önümüzdeki yıllarda önemli ölçüde büyüyecektir.
Türkiye’nin yerel taksonomisini geliÅŸtirmek için kurylan komitede ki uzman gurubun görüÅŸleri aÅŸağıda özetlenmiÅŸtir:
Taksonominin amaçları arasında, iklim deÄŸiÅŸikliÄŸi finansmanının harekete geçirilmesinekatkıda bulunacağı, iklim deÄŸiÅŸikliÄŸi ile mücadele kapsamındaki yatırım alanlarına ve/veya faaliyetlerine iliÅŸkin ilkeler ve kriterler belirleneceÄŸi ve ekonomik ve finansalfaaliyetlere rehberlik eden sınıflandırma sistemlerinin kurulması
GeliÅŸtirilecek ulusal taksonominin, ülkemizin önceliklerini gözetirken aynı zamanda “YeÅŸil Mutabakat” sürecine uyum da dikkate alındığında AB taksonomisiyle beraber çalışabilecek bir yapıda tasarlanması
Taksonominin ekonomik faaliyetler üzerinden teknik tarama kriterleri belirlemesi
Taksonomiye uyumlu faaliyetlerin aÅŸağıdaki prensipleri dikkate almasının önemli olduÄŸu
Taksonominin öncelikle iklim deÄŸiÅŸikliÄŸine sebep olan sera gazı emisyonlarının azaltımıve iklim deÄŸiÅŸikliÄŸine uyum konularına odaklanması
Ä°lerleyen süreçte sektör bazlı Alt Çalışma Gruplarının kurulması ve çalışmaların yürütülmesi
Söz konusu alt çalışma gruplarında gerektiÄŸinde sektör uzmanı kiÅŸilerin görüÅŸüne baÅŸvurulması
Sürdürülebilir finans iklim finansı konusunu da kapsar. Ä°klim finansmanı iklim deÄŸiÅŸikliÄŸi azaltım ve uyum eylemlerini desteklemeyi amaçlayan kamu, özel ve alternatif finans kaynaklarından saÄŸlanan finansman türüdür. Ä°klim finansmanı, emisyonları azaltma ve iklim deÄŸiÅŸikliÄŸine uyum saÄŸlama konularında büyük ölçekli yatırımlara olan ihtiyacı karşılayabilme konusunda en önemli araçlardan birisi olarak görülmektedir. AB taksonomisine göre yeÅŸil finans, sürdürülebilir finansın bir alt kategorisi iken iklim finansmanı, yeÅŸil finansın bir alt kategorisidir (Noh, 2018).

Tanımlar
Gömülü karbon: Hammaddelerin çıkarılması, imalat, nakliye, inÅŸaat ve bir binanın ömrünün sona ermesi dahil olmak üzere binanın yaÅŸam döngüsü boyunca salınan toplam CO2 miktarı.
Taksonomiler: çevresel olarak sürdürülebilir ekonomik faaliyetleri tanımlayan sınıflandırmalar.
YeÅŸil mortgage kredisi: Ä°potekli mülkün satılmasıyla geri ödenebilen bir gayrimenkul kredisi. YeÅŸil inÅŸaat ve yenileme projelerini teÅŸvik etmek ve finanse etmek için tasarlanan bu ipotek türü, sürdürülebilir konutlar inÅŸa etmek veya binaları yenilemek isteyen borçlular için uygun koÅŸullar sunar (www.surdurulebilirkonut.com)

Referanslar
Taksonomi Çerçeve Dökümanı (2023), Çevre Åžehircilik ve Ä°klim DeÄŸiÅŸikliÄŸi Bakanlığı, EriÅŸim 8.23.2024
Taksonomi Proje Detayları, (https://iklim.gov.tr/taksonomi-proje). , Erişim 8.23.2024
Whiteshield, Bloomberg, Sustainalytics, Moody’s and S&P Global Ratings Data (2023)
www.surdurulebilirkonut.com EriÅŸim 2.8.2024
Noh, H. J. 2018. Financial Strategy to Accelerate Green Growth. ADBI Working Paper 866. Tokyo: Asian Development Bank Institute