20 Ekim 2014 | KONUK YAZAR 27. Sayı (Eylül-Ekim 2014)

Arif Künar VEN ESCO Genel Müdürü
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geçen yıl açılan “eğitim kampüsleri” yarışmalarından Kastamonu Eğitim Kampüsü Mimari Yarışması’na, ODTÜ’den tanıdığımız ve ABD’de “yeşil cami” projesi ile ödül alan, projeleri daha çok yurtdışında tanınan ve “kıymet” gören Mimar Onat Öktem ve değerli ekibiyle birlikte hazırlanıldı. Bu büyük-önemli projenin aşağıda özet olarak belirtilen “sürdürülebilir-yeşil eğitim kampüs kriterleri” kısmında danışmanlık yaptık. Mimari projenin ön tasarımında ve konseptlerinin oluşturulması sürecinde naçizane “enerji ve çevre, sürdürülebilirlik danışmanı” olarak yer almak, mimar ve diğer mühendislik disiplinleri ile birlikte entegre çalışmak, bizim için çok ayrı bir deneyim ve heyecandı.
Sayın Milli Eğitim Bakanı’nın bir röportajında belirttiği gibi, çok sevdiğimiz Pink Floyd’un “The Wall”unu dinleyerek (1), proje süresince yer aldık, çalıştık. Mimar Onat Öktem tarafından uluslararası çok saygın-önemli gruplardan da destek alınarak, geceli-gündüzlü yoğun ve özel bir çaba gösterilen bu proje, hak ettiği şekilde değerli jürinin de takdirini kazanarak birinci oldu. Uluslararası birçok mimari dergi ve web sayfalarında yer aldı.
Ancak daha sonra ise birinci yerine ikinci projenin uygulanmasına karar verildi (2). Bu projeyi tartışma niyetimiz yok ve ayrıca haddimize de değil. Burada öne çıkartmak istediğimiz, hem yasal bir hak ihlali olması hem de gerçek anlamda, belki de bu büyüklükte ve kapsamda, entegre proje tasarım ilkeleriyle yapılmış ilk “gerçek ve sürdürülebilir-yeşil eğitim kampüsü” olacak bir projenin uygulanmaması konusu.  
Bir yandan enerji etkin-sürdürülebilir yeşil binalar, yeşil şehirler, yeşil kampüsler yapılsın-yapalım diyoruz, bir yandan da böyle projeleri uygulamıyoruz, önünü kesiyoruz. Ülkemiz ve kamu için bir fırsat olan bu proje özelinde yapılmış olan haksızlığa ve yanlışlığa hem tüm sektörün, hem de mimarlık kamuoyunun tepki vermesi gerekiyor. 





Sürdürülebilir Eğitim Kampüsü 
Eğitim birimlerinde doğal aydınlatma, havalandırma ve ısıtma ile görsel konforunun ve iç hava kalitesinin sağlanması, öğrenci ve öğretmenlerin verimi, başarısı ve memnuniyeti için en önemli kriterlerdir. Bu projede, ileride eğer arzu edilirse LEED sertifikası “Gönüllü Yeşil Okul Sertifikası”na başvurulması için de gerekli altyapı ve kriterlerin sağlanması öngörülmüştür.


Eğitim Mekanları 
Eğitim ve öğrenim mekanlarında aydınlatma ve havalandırma kalitesinin, öğrenci ve öğretmenlerin memnuniyet ve performanslarına etkisi birçok araştırmayla gösterilmiştir. Sınıf yerleşimleri bu nedenle tüm sınıfların doğal ışıktan ve havalandırma olanaklarından yararlanması esası gözetilerek yapılmıştır. Eğitim yapılarının parçalı yapısı doğanın, doğal ışık ve havalandırmanın kompleksin her noktasına işlemesine olanak sağlamaktadır. Düşük enerjili, ısı geri kazanımlı mekanik ve doğal havalandırma sistemleri, yerden ısıtma ve kontrollü doğal ışık çözümleriyle birlikte entegre yangın söndürme sistemleri, sınıflarda kullanıcı memnuniyeti ve güvenliği açısından kullanılan kimi sistemlerdir.





Aydınlatma
Eğitim birimlerinin parçalı formu ve alt katlara doğru kademe kademe inen yapısı sayesinde tüm sınıflarda, özelleşmiş dersliklerde ve koridorların büyük bölümünde doğal aydınlatma sağlanabilmektedir.
Cephelerde kullanılan açıklık sistemi, ışığın katlara göre homojen dağılımını sağlamaktadır. Üst katlardaki dar açıklıklar alt katlara doğru genişlemekte ve güneş ışığının daha zor ulaştığı alt katlara daha fazla ışık alınmasını sağlamaktadır. Aynı şekilde üst katlarda gün ışığının rahatsız edici etkilerinin en aza indirgenmesi amaçlanmaktadır. Pencerelerdeki dikey güneş kırıcılarının miktarı da güneşin gelme açısı ve miktarına göre simule edildikten ve hesaplandıktan sonra artırılabilir veya azaltılabilir şekilde kurgulanmıştır.
Sınıflarda yapılan değişik aktiviteler için değişik ışık kaliteleri gerekmektedir. Örneğin okuma ya da bilgisayarda çalışmak için farklı, projeksiyon gösterimi ya da sınavlar esnasında farklı ışık renk-seviyelerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için günışığını simule eden otomasyona uyumlu “dinamik aydınlatma sistemleri” de doğal aydınlatma sisteminin yanısıra önem kazanmaktadır.
Güneş ışığı ve ısı kontrolü, özellikle güney cephede aynı zamanda ağaçlandırma ile de sağlanacaktır. Kışın yapraklarını döken ağaçlar seçilerek içeri daha çok ışık girmesi, yazınsa yaprakların yarattığı gölgeden yararlanılması amaçlanmıştır. Böylelikle, yapıların hem soğutma ve ısıtma yükü azaltılmış olacak hem de yeterli doğal ışık sağlanacaktır.


Havalandırma ve Isıtma
Kampüsün ısıtma ve soğutma ihtiyaçları su kaynaklı ısı pompası sistemiyle karşılanacaktır. Toprak kaynaklı versiyonu da bulunan bu sistemde su, daha yüksek verimlilik sağladığı için tercih edilmiştir. Sistem verimliliği açısından hem ısıtma hem soğutma amaçlı kullanılacaktır.
Su kaynaklı ısı pompası olarak kampüste düşünülen yapay göl ve yağmur sularının biriktirildiği su depoları ve/veya yangın deposu kullanılacaktır. Alan geniş olduğu için toprak kaynaklı sistem de gerekli görülürse kullanılabilecektir. Jeotermal ısı pompası sistemlerinde üç metre toprağın altına ya da suyun içine serilen borulardan sağlanan, yaz ve kış yaklaşık 10 derece farklık ısıdaki sıvılar, bir motor-pompa ve kompresör aracılığıyla yükseltilerek kalorifer sistemlerinde doğrudan kullanılabilmektedir. Böylelikle, kazan sistemlerine gerek kalmadan, daha sağlıklı ve verimli ısıtma sağlanması mümkün olmaktadır. Kampüste, daha fazla enerji harcayan hacim ısıtması yapmak yerine, düşük sıcaklıklı yerden ısıtma sistemleri önerilmiştir. Oda içinde homojen bir ısı dağılımı sağlayan bu sistemler aynı zamanda düşük sıcaklıklarla yüksek verim verebilmektedir.
Güneşten elde edilen enerji, binalarda tüm mekanların ısıtma ve soğutmasında yeterli olamamakta, ancak jeotermal ısı pompalarının devir daim sistemlerinin çalışması için yeterli enerjiyi üretebilmektedir. Bu yüzden hibrid bir sistemle, dışarıdan girdi enerji almadan ısıtma ve soğutmanın çözülebileceği düşünülmektedir.
Sudan veya topraktan elde edilen enerji tüm mekanların ısıtma ve soğutmasına yetmezse, destek olarak güneş kolektörleri kullanmak suretiyle kışın daha çok gerekli olan ısıtma-sıcak su ihtiyacı için yeterli enerjiyi üretmek mümkün olabilecektir.
Çim çatı, hem yalıtım açısından çok etkili hem de bitki örtüsüne verilen zararın geri kazanılması için yararlı görülmektedir. Eğitim birimlerindeki çim çatılar için az su isteyen, yerel bitkiler düşünülmektedir. Kampüste işletme ve teknik ekip bulunacak olması, çim çatıların bakımı için olumlu bir etmendir.
Pencerelerdeki sızdırmazlık ve camlar da enerji verimliliği açısından önem arz etmektedir. Pencerelerde bu yüzden üçlü-ikili cam, gölgeleme katsayıları iyi, U katsayıları yüksek ve yüksek derecelerde yalıtımlı pencereler düşünülmektedir. Bina yalıtımı da ısıtma ve havalandırmada önemli konulardan birisidir. Mümkün olduğu kadar doğal malzemeli ve TSE 825 standartlarının da üzerinde bir yalıtım sağlanması, binanın az enerji kullanmasını sağlayacaktır.
Kastamonu, görece soğuk bir iklim olmasına rağmen güneşten verimli bir şekilde yararlanılabilmektedir. Güneş gözeleri ile çevre aydınlatması ile sınıf aydınlatması, güneş toplaçlarıyla da yurtlardaki sıcak su ihtiyacı ve ısıtma ihtiyacının bir kısmı karşılanabilir.
Eğitim birimlerinin önünde meydana bakan cephelerinde konumlanmış sosyal sokak, sınıfların havalandırma ve ısıtması için kullanılmaktadır. Kafeleri ve sosyal mekanları barındıran bu bölge, kışın camları kapatılarak bir “trombe duvar” etkisi gösterecek ve binaların girişlerinin doğal-pasif olarak ısıtılması sağlanacak; yazın ise camlar açılarak, doğal sirkülasyon ve havalandırmadan yararlanılacaktır. Binaların ve sınıfların ısıtılmasında kışın burada ısınan hava, menfez ya da fanlarla pasif ısıtma için kullanılabilecektir.
Ayrıca çapraz havalandırmalar ve atriyumlarda doğal havalandırmalar sağlanabilmektedir. Sınıflarda özellikle mevsim geçişlerine kontrollü ve mümkünse otomasyona bağlı olarak kullanılabilecek CO2 sensörüyle 1000 ppm’in üstündeki CO2 konsantrasyonlarında devreye girecek bir havalandırma sistemi önerilmektedir. Isı geri kazanımlı mekanik/doğal havalandırma sistemleri günümüzde çok düşük enerji harcayarak, yüksek bir hava kalitesi sağlayabilmektedir. Bu sistemler, içerideki ısıyı korumakla birlikte ortama temiz hava sağlayan sistemlerdir. Mimari tasarım olarak, güneşe ve yöne duyarlı bir proje yapıldığı için gerekecek minimum HVAC (havalandırma-ısıtma-soğutma) sistemleri de ısı geri kazanımlı, invertörlü, COP (verimliliği en yüksek) cihazlar olarak seçilecektir. HVAC ve aydınlatma sistemi ile entegre bina otomasyon sisteminin hem enerji verimliliği ve konforun artırılması hem de işletme verimliliği için zorunlu olarak yapılması gerekecektir. 10 bin kişilik bir kampüs olacağı için kampüsün ihtiyacı olan enerjinin sağlanması için biyogaz tesisi, kojen-trijen ve rüzgar, fotovoltaik enerji sistemleri de fizibiliteye göre düşünülmelidir.


Yağmur Suyu ve Gri Su Kullanımı
Yağmur suyunun çatılardan toplanması ve hem gölet hem de sulamada kullanılması düşünülmektedir. Burada toplanan sular, basit bir mekanik filtreyle temizlenerek, özellikle çim çatıların sulamasında kullanılacaktır. Banyo ve musluklardaki “gri” suyun arıtılıp, tekrar klozetlerde kullanılması için de biyolojik arıtma tesisi önerilmektedir.
Eğitim alanı ile yurt ve sosyal merkezler bölgesinde, meydanın altına yerleştirilecek iki adet yaklaşık 150 m3lük su deposu (gerçek hacim yağmur suyu hesaplamalarından sonra bulunabilir), meydanın üst kotta yer almasıyla, ayrıca kazı yapmaya gerek kalmadan meydanın altında çözülmüştür.
Suyu temizleyen bitkiler sayesinde doğal arıtma yöntemi ile göletteki su da temizlenip, içinde yüzülebilecek duruma getirilecektir.


Malzeme
Kampüste mümkün olduğunca yerli, yerel, doğal, geri dönüşümlü, karbon ayakizi az yapı malzemeleri (ahşap, bakır vb.) kullanılacaktır. 


Yatırımcı: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı İnşaat ve Emlak Grup Başkanlığı
Tasarım: ONZ Mimarlık & Marc Koehler Architects Onat Öktem (ONZ), 
Zeynep Öktem (ONZ), Marc Koehler (MK),
Yardımcılar: David Klinkhamer (MK), Ceyhun Ruhisu Altiok (ONZ), Veerle Rigter (MK), Esat Can Meker (ONZ), Loed Stolte (MK), Besmier Kamberi (ONZ), Tjerk de Boer (MK)
Danışmanlar: Arup (Hollanda), Arif Künar


Kaynaklar:
1. Akşam Gazetesi, 30 Mayıs 2013
2. Kastamonu Gazetesi, 11 Aralık 2013